Kujawiak (okrągły)

Kujawiak

Opis

Nazwy poboczne lub regionalne:
okrągły

Ludowy kujawiak, jak zauważył Oskar Kolberg, był w zaniku już w XIX wieku. Dziś wykonywany jest najczęściej w wersji scenicznej, ułożonej jako taniec towarzyski, jak inne tańce z grupy tańców narodowych. Kujawiak w dawnej tradycji to suita trzech tańców, którą Kolberg w drugim tomie Kujaw nazwał okrągły: chodzonego, kujawiaka właściwego i oberka. Każda z części miała odrębne, narastające tempo, ale wszystkie posiadały charakterystyczny rytm mazurkowy. Wykonywany był w parach, które przemieszczały się po linii koła, chodząc para za parą lub wirując, prowadzone przez przewodnika.

Taniec ten zawdzięczą swą nazwę regionowi, z którego pochodzi, Kujawom, choć był znany także na sąsiednich Pałukach, w Ziemi Łęczyckiej, w Wielkopolsce i na Zachodnim Mazowszu. Na Kujawach taniec ten stanowił środkową część suity składającej się z trzech części: chodzonego, kujawiaka właściwego i oberka. Pary tańczyły wszystkie trzy części po kole, para za parą, prowadzone przez przewodnika, dlatego suitę te nazywano często okrągłym. Dawniej był tańczony powszechnie podczas wesel i wiejskich potańcówek, jako taniec niepozbawiony elementów zalotnych. Charakterystyczną cechą właściwego kujawiaka było tempo rubato. Tańczony był on układzie zamkniętym spokojnie i gładko. Oskar Kolberg pisał, że „Kujawy mają właściwy sobie taniec zwany kujawiakiem (…). Niekiedy wszakże rozpoczynają taniec ten: polskim (polonezem) czyli inaczej: chodzonym (…). Gdy się już należycie po izbie nachodzili, do czego nieraz ten i ów śpiewkę przyplątał, ktoś z bardziej ochoczych, zwykle przodkujący, zawoła 'oć’ lub 'na osib’, 'na osibkę’, tj. od siebie, na prawo, w stronę od prawej ręki mężczyzny (…) i teraz właściwie rozpoczyna się kujawiak (…). Zabierając się do kujawiaka (…) mężczyzna i kobieta zwracają się twarzą ku sobie, obejmują się oburącz (…) i w takiej pozycji, prosto się trzymając, walcują czyli obracają się w kółko ku prawej stronie dość powolnie, acz znacznie żwawiej niż w poprzednim tańcu [chodzonym]. Niekiedy mężczyzna pochyli głowę na ramię lub ponad torsem swojej tanecznicy, a prawą swą ręką wzniesioną chwilowo do góry, potrząsa w powietrzu na znak zadowolenia. Przodownik w tańcu, wiodący rej, pokręciwszy się czas nijaki, a za nim całe grono tancerzy, zarzuca swą rękę lewą (…) na około kibici tancerki (…) zatrzymuje się nagle na krótko przed skrzypkiem, a zanuciwszy mu oberka jakiego życzy sobie mieć granym (…) huknie naraz ostro i donośnie: 'k’seb’, 'nakseb’, 'na ksóbke’ (tj. ku sobie, zwrot w lewo), zatoczy swą pancerkę kołem w tył od lewej ręki, a wówczas cały orszak przerzuca się za nim w stronę przeciwną poprzedniej, tj, lewą, lub chwilowo szybszym ruchem na przemian to w lewo, to w prawo (…) rozpoczyna się obertas, bez właściwej wszakże tańcowi temu zamaszystości mazurskiej, lubo nie bez pewnej krewkości”. Pod koniec XIX wieku wszedł do kanonu narodowych tańców polskich i był tańczony także w miastach, na balach, pod kierunkiem wodzireja.

Bibliografia

Kolberg, Oskar. Dzieła wszystkie Oskara Kolberga. T. 3–4, Kujawy, cz. 1–2. Wrocław–Poznań: Polska Akademia Nauk, 1962.
Lange, Roderyk. Tańce kujawskie (w:) „Literatura Ludowa”, nr 4, 1963, s. 13–20. Lange, Roderyk; Krzyżaniak, Barbara; Pawlak, Aleksander. Folklor Kujaw. Warszawa: Warszawa: Centralny Ośrodek Metodyki Upowszechniania Kultury, 1979.
Sroka, Czesław. Polskie tańce narodowe. Systematyka. Warszawa: Centralny Ośrodek Metodyki Upowszechniania Kultury, 1990.

Muzyka

Kujawiak

Jan Twardowski ur. 1912 Kowal, fujarka.
Nagrano w 1975 r. w Kazimierzu.
Muzyka Źródeł, CD 20: Kujawy
Kujawiak jasny od Twardowskiego

Muzyka Źródeł, CD 20: Kujawy
Kujawiak

Muzyka Źródeł, CD 20: Kujawy
Kujawiak od Strugienic

Muzyka Źródeł, CD 1: Mazowsze cz. I
Kujawiak

Jan Bagrowski ur. 1931, Witaszewice, pow. Łęczyca, zam. Zagaj Stary, pow. Łęczyca – harmonia trzyrzędowa

Nagrano 27.06.1968 w Zagaju Starym, pow. Łęczyca.
Nagranie ze Zbiorów Fonograficznych Instytutu Sztuki PAN ©ISPAN
Kujawiak

Stanisław Kiciński, ur. 1907, Czarnopole – harmonia
Chodzony, kujawiak

Piotr Trawiński, ur. 1885, Michalin, pow. Aleksandrów Kujawski, zam. Niszczewy, pow. Aleksandrów Kujawski – skrzypce

Nagrano w 1956 r. we Włocławku.
Nagranie ze Zbiorów Fonograficznych Instytutu Sztuki PAN ©ISPAN
Kujawiak

Grzegorz Gać – skrzypce

Nagrano 16.07.1959 r., w Skowrodzie.
Nagranie ze Zbiorów Fonograficznych Instytutu Sztuki PAN ©ISPAN
Kujawiak

Chwaliła się przede mną, że ma dwadzieścia sukien, Władysław Kwiatkowski, ur. 1903 Jaranowo, pow. Aleksandrów Kujawski, zam. Kwiatkowo, pow. Aleksandrów Kujawski – skrzypce,

Nagrano w 1995 r. w Kwiatkowie.
Nagranie ze Zbiorów Fonograficznych Instytutu Sztuki PAN ©ISPAN

Mapa

Kujawy
Łęczyckie
Łowickie
Mazowsze
Pałuki
Wielkopolska