tańce i zabawy dzieci

lis

mapa

Popularna zabawa, która ma kilka wariantów. Towarzyszy jest piosenka o lisie. W najpopularniejszej w całym kraju wersji grupa dzieci siedzi na ziemi (korowód luźny), a wokół nich biega dziecko wybrane na liska. W zabawie wykorzystuje się atrybut w postaci chusteczki lub pytki, pobrzmiewają w niej elementy dawnej magii agrarnej i wierzeń ludowych.

> Więcej

Nazwa zabawy wywodzi się od słów towarzyszącej piosenki oraz głównej postaci, czyli liska. Połączenie formy korowodu i wyboru lub wykluczenia jednego z uczestników jest być może reminiscencją dawnych zachowań związanych z magią agrarną (ochrona pól i gospodarstw przed drapieżnikami) i wierzeniami ludowymi na temat lisów. Był on, i wciąż jest, symbolem sprytu, przebiegłości i podstępu. Naśladując lisa starano się przejąć jego spryt, ale też go przechytrzyć, co osłabiało symbolicznie jego moce. W dziecięcej zabawie rola liska przechodzi z dziecka na dziecko, więc każdy ma szansę być i chytrym liskiem, i gonić liska wokół koła. Najstarszy opis tej zabawy pochodzi od Gołębiowskiego: „Wszyscy stają w koło, ale każdy ręce w tym trzyma, jeden chodzi z pytką, dopóki jej komu nie poda misternie; ten bije sąsiada i ścigać go bijąc ma prawo, póki obiegłszy w koło, na miejscu skąd przyszedł nie stanie, oddaje znowu pytkę komu się podoba, i tak dalej gra się ciągnie” (Gry i zabawy, 1831, s. 75).

W bliższej naszym czasom wersji, pierwszego liska z gromady wybiera się najczęściej losowaniem, czasem któreś z dzieci zgłasza się samo. Lisek dzierży w ręku chusteczkę, pytkę skręconą z chustki lub inny przedmiot przypominający lisią kitę. Pozostałe dzieci siadają na ziemi w kręgu (bez kontaktu) i śpiewają:

            Chodzi lisek koło drogi,

            cichuteńko stawia nogi,

            cichuteńko się zakrada,

            nic nikomu nie powiada.

            Chodzi lisek koło drogi,

            nie ma ręki ani nogi,

            kogo lisek przyodzieje,

            ten się nawet nie spodzieje.

W zależności od wariantu zabawy, dzieci siedząc na ziemi mają wyciągnięte do tyłu ręce lub opierają je na kolanach (udach), nie wolno im oglądać się za siebie i podglądać liska. Jeżeli któreś dziecko się odwróci i obejrzy za siebie, lisek ma prawo skarcić je pytką. Gdy dzieci siedzą z rękoma wyciągniętymi do tyłu, lisek jednemu z nich wsuwa niespodziewanie w ręce pytkę lub chusteczkę. Wybrane dziecko goni liska po okręgu i stara się go schwycić, nim dotrze on na jego miejsce w kole. Jeśli mu się to nie uda, przejmuje rolę liska i zabawa zaczyna się od początku. Gdy atrybutem jest chustka, lisek zarzuca ją na głowę jednego z dzieci lub wkłada mu w ręce. Następuje gonitwa za liskiem, by go pochwycić i przechytrzyć.

 

 

Gołębiowski, Łukasz. Gry i zabawy różnych stanów w kraju całym, lub niektórych tylko prowincyach, umieszczony tu: kulig czyli szlichtada, łowy, maszkary, muzyka, tańce, reduty, zapusty, ognie sztuczne, rusałki, sobótki it. p. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1983 (reprint wydania z 1831 r.). 

Gorzechowska, Jadwiga. Mało nas, mało nas…: polskie dziecięce zabawy ludowe. Warszawa: Wydawnictwo „Nasza Księgarnia”, 1978.

Michalikowa, Lidia. Tradycyjne zabawy ludowe. Warszawa: Centralny Ośrodek Metodyki  Upowszechniania Kultury, 1981.